Στις μέρες της βίας η απώλεια γίνεται συνήθεια και η ποίηση γίνεται πράξη αντίστασης
Από τη συγγραφέα Σοφία Τζαφέρη
Η βία, ένα φαινόμενο που μπορεί να θεωρηθεί διαχρονικό – και πράγματι είναι – συναντάται παντού: στην ιστορία, στην κοινωνία, στην εργασία, στο σχολείο, στον πόλεμο και τελικά, ακόμη και στην ειρήνη.
Στις μέρες μας, η βία λειτουργεί σαν θεσμός. Σαν κάτι που παρουσιάζεται ως απαραίτητο, αναγκαίο για την ανάπτυξη και την ευημερία των ανθρώπων. Οι περισσότεροι την καταδικάζουν με τα λόγια, όμως πολλοί την εφαρμόζουν στις πράξεις. Κι αν δεν την ασκούν σε όλους, τη στρέφουν σε όσους μπορούν, με μόνο σκοπό την επιβολή. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Ο μόνος υπεύθυνος είναι εκείνος που την ασκεί, και μάλιστα εκ πεποιθήσεως. Πώς αλλιώς θα μπορούσε;
Η βία κουβαλά την απώλεια
«Ήρθαν και φύγανε, θα έρθουν κι άλλα βάσανα, χάριτες, πίκρες, χαρές. Σε φαύλο κύκλο όλα γυρνάνε έρχονται, φεύγουνε σε δυο στιγμές.» — από το ποίημα “Αναπόφευκτο”
Η βία, σε όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, φέρνει απώλεια – κάτι που δύσκολα μπορεί να αποκατασταθεί, και συχνά δεν αποκαθίσταται ποτέ. Σε κάθε της έκφανση, αφήνει πληγές που κάνουν το θύμα να νιώθει απελπισία, απόγνωση, θλίψη, αδικία, αλλά και μια βαθιά αίσθηση εγκατάλειψης και απομόνωσης. Το βίωμα αυτό δεν αφορά μόνο τα άμεσα θύματα· επηρεάζει και τους οικείους τους, και πολλές φορές ολόκληρη την κοινωνία.
Ο άνθρωπος δεν χρειάζεται τη βία για να επιβιώσει· χρειάζεται τη συνεργασία, την κατανόηση, τη βοήθεια των άλλων, την υποστήριξη και την ενσυναίσθηση, για όποιον μπορεί να τη βιώσει. Η βία γεννιέται από την ανασφάλεια. Εμφανίζεται σε συνθήκες κοινωνικών αναταραχών, φτώχειας, εξαθλίωσης και αδικίας – αλλά και εκεί που δεν το περιμένεις.
Σε κάθε περίπτωση, ανοίγει έναν κύκλο χωρίς τέλος. Το θύμα είτε εγκλωβίζεται σε μια παγιωμένη κατάσταση είτε, τελικά, γίνεται θύτης. Και στις δύο περιπτώσεις, ο κύκλος της βίας συνεχίζεται και δεν τελειώνει. Η απώλεια είναι δεδομένη· και για τις δύο πλευρές, κάτι χάνεται — κι αυτό, συχνά, είναι η ανθρωπιά.
Μέσα από τη χρήση της βίας επιβάλλεται μια ανισορροπία και με αυτόν τον τρόπο κάθε άνθρωπος στέκεται σε μια πλευρά: του ηττημένου ή του νικητή, του ανώτερου ή του κατώτερου. Το ψυχικό κόστος, όμως, βαραίνει κυρίως το θύμα. Η αντίσταση που γεννά η απώλεια ξεκινάει από μέσα μας – από τη στιγμή που δεν ανεχόμαστε πια την πίεση, από τη στιγμή που της ψυχής το “φτάνει πια” γίνεται πράξη. Τότε η απώλεια παύει να γίνεται συνήθεια.
Όταν η απώλεια ζητάει λέξεις – γίνεται ποίηση
«Δίνει μορφή στις σκέψεις με μελάνι. Παίρνει ζωή η σκέψη ξαφνικά. Και εκεί που μένει αποτυπωμένη, είναι σαν να έφυγε μέσα από την καρδιά.» – από το ποίημα “Η έκφραση της σιωπής”
Οι τέχνες πάντοτε έδιναν μια διαφορετική μορφή στα συμβάντα της κοινωνίας. Η δική μου μορφή έκφρασης είναι η ποίηση – και μέσα της, η απώλεια έχει σημαντική θέση. Η απώλεια βιώνεται και προκαλείται από πολλούς παράγοντες, αγγίζοντας πτυχές της ζωής που επηρεάζουν βαθιά την ψυχή. Το δικό μου βίωμα μετουσιώνεται σε στίχους και γίνεται ποίηση.
Από την βία γεννιέται η απώλεια και προκαλεί πόνο, θλίψη, αγωνία. Κάπως πρέπει να εκφραστεί, γιατί το να πληγώνεις τον άλλον δεν είναι εντάξει· δεν είναι κάτι παροδικό, είναι μια συνήθεια που εξελίσσεται, που μετατρέπεται σε μορφή εξουσίας. Κι η φωνή της αντίστασης πρέπει να ακουστεί από εκείνους που δεν την ανέχονται πια – έστω και μέσα από την ποίηση.
Μέσα από τους στίχους μου, φανερώνεται η θλίψη της απώλειας: τα αισθήματα που γεννά ο πόνος της αρρώστιας, του θανάτου, της ανημπόριας απέναντι στο αναπόφευκτο, απέναντι σε ό,τι συνέβη χωρίς να μπορείς να το επιλέξεις. Όλα αυτά εκφράζονται μέσα από την τέχνη της ποίησης, που φωνάζει: «όχι πια, όχι άλλο».
Η έκφραση της βίας από το άτομο που τη βιώνει είναι ο πρώτος τρόπος για να απαλλαγεί από αυτήν· είναι σαν το νερό στη φωτιά – τη σβήνει. Είναι η αντίσταση στο αναπάντεχο, στο απρόβλεπτο, στο άγνωστο που συχνά μοιάζει χειρότερο από το συνηθισμένο· κι όμως, αυτή η αντίσταση είναι αναγκαία για να μπορούμε ακόμη να λεγόμαστε άνθρωποι.
Η βία και η απώλεια που επιφέρει δεν πρέπει να γίνουν συνήθεια. Δεν είναι αποδεκτό να δεχόμαστε την αδικία. Οφείλουμε να αντιδρούμε – κι αν όχι με τα λόγια ή με τις πράξεις, τότε μέσα από την τέχνη: την ποίηση, το θέατρο, τη μουσική.
Η τέχνη είναι μορφή αντίστασης απέναντι στο άδικο· αποκαλύπτει τα πρόσωπά του, τις επιπτώσεις του, τις αντιδράσεις απέναντί του. Προσφέρει ελπίδα και δημιουργεί χώρο στην κοινωνία για να μπορέσει να ενωθεί. Η αδικία και η βία απορρίπτονται, κι οι φωνές ενώνονται σε μία.
Εκφράζοντας την απώλεια: η δύναμη της συλλογικής αντίστασης στη βία μέσα από την ποίηση
«Λίγο βουρκώνουνε τώρα τα μάτια. Έφτιαξα κόσμο δικό μου να ζω. Με ανακούφιση θα προχωράω, δεν έχω τίποτα να φοβηθώ.» — από το ποίημα “Ελευθερία”
Η κοινωνία – αργά η γρήγορα – αποκτά δύναμη, ελπίδα και θέληση για αντίσταση απέναντι σε ό,τι την καταπιέζει. Ο καθένας μπορεί να κοιτάξει μέσα του, να αντλήσει δύναμη για τη δική του απώλεια, να δώσει μάχη για τη δική του ζωή. Και, γιατί όχι, να μάθει να λειτουργεί σαν άνθρωπος ακόμη και εκείνος που ενεργεί αλόγιστα – νιώθοντας, έστω και μέσα από την τέχνη, τη θλίψη που προκαλεί στους άλλους και που ίσως κανείς δεν τόλμησε να του δείξει.
Μέσα από την ποίηση μπορούν να εκφραστούν συναισθήματα με λέξεις που φτάνουν σε όλους όσοι την επιλέγουν. Η έκφραση της θλίψης, της απώλειας, της μοναξιάς, του φόβου του θανάτου ή του αποχωρισμού – όλα όσα φανερώνονται μέσα από την ποίηση – δείχνουν την ένταση του συναισθήματος και εντείνουν την ανάγκη για έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Η ποίηση λειτουργεί σαν μια πράξη αντίστασης απέναντι σε όσα μας πληγώνουν, σε όσα δεν είναι αποδεκτά· σαν μια ένεση δύναμης για εκείνους που βιώνουν την αδικία και, ταυτόχρονα, σαν μια πράξη απόρριψης απέναντι σε εκείνους που ασκούν τη βία. Όταν μια φωνή βρίσκει αποδέκτες, δεν μένει μόνη – πολλαπλασιάζεται, υψώνεται, γίνεται χορός από φωνές. Κι ο κόσμος, ίσως, να μοιάζει λίγο καλύτερος.
Η απώλεια ως σκιά και η ποίηση ως το αντίβαρο
«Όλη η σκέψη μου αποτυπωμένη, σε ένα κομμάτι λευκό χαρτί. Που με λυτρώνει από τον πόνο, που με γλυτώνει απ’ τη σιωπή…» – από το ποίημα “Ποίηση”
Η βία – και ό,τι αυτή επιφέρει – έχει γίνει συνήθεια και περνάει απαρατήρητη. Πολλές φορές, δικαιολογείται ή και νομιμοποιείται, με έναν παράξενο τρόπο, στη συνείδηση των ανθρώπων. Σε κάποιες περιπτώσεις, υιοθετείται ακόμη και ως τρόπος ζωής. Οι συνέπειές της είναι συχνά αόρατες, γιατί όσοι τη βιώνουν συνηθίζουν να κρύβουν τις πληγές τους – σωματικές και ψυχικές.
Όμως μια κοινωνία δεν μπορεί να ευημερεί και να εξελίσσεται μέσα σε έναν κόσμο που χωλαίνει. Η απώλεια που φέρνει η βία στερεί από την κοινωνία την υγεία και την προοπτική της. Κι είναι κρίμα να μην υπάρχει φωνή, να μην υπάρχει αντίσταση απέναντι σε αυτό που, τελικά, καταστρέφει το ίδιο το κοινωνικό της σώμα.
Γι’ αυτό επιλέγω να εκφράζομαι μέσα από την ποίηση· γιατί απελευθερώνει τις εσωτερικές σκέψεις και τις μετατρέπει σε φωνή, σε ανάσα, σε αντίσταση απέναντι σε ό,τι προσπαθεί να μας κάνει να σωπάσουμε — και να μας στερήσει ό,τι ανθρώπινο μάς απομένει μέσα στην απώλεια.
Ανακάλυψε την ποιητική συλλογή «Ζωή και Θάνατος» της Σοφίας Τζαφέρη – μια κραυγή ενάντια στη βία, ένας ύμνος στην ανθρώπινη αντοχή. Μέσα από τους στίχους της, η συγγραφέας δίνει φωνή στην απώλεια, μετατρέποντας τον πόνο σε δύναμη και τη σιωπή σε λέξεις. Βρείτε την ΕΔΩ.
